BİLİRİZ BİLMESİNE AMA…

İlk halini, işlevini bilmeden kullandığımız o kadar çok şey vardır ki hayatta…

Mesela “yırtmaç”, acaba ilk işlev kazandığı dönemde şimdiki gibi bir görselliğe hizmet için mi icat edildi/uyduruldu, ne dersiniz? Konumuza, kabuller dünyamıza ters istikamette bir çıkış hikâyesi olan “yırtmaç”la başlayalım:

“Günümüzdeki ceket, palto ve pardösülerde ‘etek, parça veya kol yeninde dikilmemiş uzunca açıklık’ anlamına gelen ‘yırtmaç’ın, eskiden çok gerekli bir işlevi vardı… At binerken -takdir edersiniz ki- giysinizin bütünlüğü/etek kısmının tek parça olması bir ayağın üzengiye oturtulmasına ve diğer bacağın havalanarak eyere sarılabilmesine müsaade etmez. (Eski devirlerdeki hanımların pantolon giymediklerini ve at’ın terkisine yan olarak oturduklarını getirin gözünüzün önüne…) İşte bu sebeple, üste giyilen ceket, palto ya da pardösünün arkasında bir açıklık bırakılması zorunluluktu. Malumunuz, günümüzdeki ‘yırtmaç’lar ise sadece görselliğe yönelik olup birer süs olarak yapılmaktadırlar.”

Süs mü Gereklilik mi?
Tam burada, kilit bir kelimeden söz etmeliyim: “Ornamental”. Latince “ornamentum”dan gelen “ornamental”, eskiden bir işe yarayan; ama günümüzde sadece süs işlevi gören şeyler için kullanılır. “Süs”ün İngilizcedeki karşılığı “ornament”, Fransızcadaki ise “ornement”tir. (Meraklısına, “ornament-süs” için kısa not: Bu kelime, 1388’den itibaren süs ve dekorasyon maksatlı kullanılır olmuştur. Fiil olarak kullanılması ise 1720’lere tekabül eder.)

Tamam, etimoloji dersi bitti!… Sıkılmayın hemen! En iyisi ben size, amaca hizmet eden bir-iki örnek daha vereyim:

Yaka İliği

“Çoklukla ceketlerin sol yakasında bir ilik vardır ve bu ilik, günümüzde sadece rozet ya da karanfil takmak için kullanılır. Oysa, eskiden onun karşısında kendisiyle kavuşmayı bekleyen bir düğme bulunurdu: Vakti geldiğinde, bu ikili usulca birleşir/kapanır, soğuğa ve rüzgâra karşı boynu-boğazı korurdu…”

Puro Etiketi

“Puroların üzerinde bulunan ve o puronun markasını belirten etiket, ilk yapıldığı/yapıştırıldığı senelerde o markanın ismini vurgulamak ve tanıtmak için sarılmazdı. Bilindiği gibi, eski devirlerde çatal-bıçak kullanımı her yerde yaygınlaşmadığı ve insanlar çoklukla elleriyle yemek yedikleri için, eller yağlanır ve içilen puro da bundan nasibini alırdı… Yemek sonrası o ‘Latin meltemi’ni damağında hissetmek isteyen puro meraklıları, bu işin çaresini bakın nasıl bulmuşlar: Puronun ağza yakın bir yerine; yani puronun iki parmak ile tutulduğu yere bir şerit çekerek…”

Anlaşılan o ki vakti zamanında hayatı kolaylaştırıcı işlevleri olan bazı şeyler -zaman içerisinde- süse ve görselliğe hizmet için kullanılır olmuş.

Şimdi siz, buna benzer örnekleri gözlemlerinize dayanarak çoğaltabilirsiniz…

Benden bu kadar!

.*.

Hoş kalın!…