Boynuzlu Musa Heykeli

Aziz Jerome (347-420), İncil’i İbranice ve Yunancadan Latinceye tercüme etmesiyle tanınan Hıristiyan bir rahiptir ve tercümanların/çevirmenlerin azizi olarak kabul edilir (30 Eylül, onun anısına “Dünya Çevirmenler Günü”dür).

Eusebius Sophronius Hieronymus (Azizi Jerome), İsa’dan yaklaşık 350 sene sonra, Kutsal Kitap’taki tercüme hatalarından rahatsız olur ve temiz bir Latince nüsha oluşturmak ister. “Ahit”lerin Latince versiyonlarını gözden geçiren Jerome, 383′te dört “İncil”i de (Matta, Markos, Luka, Yuhanna) gözden geçirir ve ardından “Mezmurlar”ın Latince metinlerini düzene koyar.

Michelangelo Caravaggio’nun (1571-1610) “Aziz Jerome” tablosu. Resimde ilk öne çıkan, “Vanitas” olarak adlandırılan ve “kurukafa, kum saati, sönmüş mum” gibi nesnelerle simgelenen bir akıma göndermedir (ölüme ve hayatın geçici doğasına yapılan göndermeler silsilesi). Bu kurukafa simgesiyle anlatılmak istenen de zaten, tabutların üzerine serilen yeşil çuhaya işlenen “Her canlı ölümü tadacaktır-Kullu nefsin żâ-ikatu-lmevt(i)” (Âl-i İmrân, 185) sözünün Roma-Hıristiyan versiyonudur.

Tercümanın Azizliği!

“Kutsal Kitap”ın -orijinal- İbranice metninde (Mısır’dan Çıkış [34:29-30]) şu şekilde bir ibare vardır: “29Musa elinde iki antlaşma levhasıyla Sina Dağından indi. RAB’le konuştuğu için yüzü ışıldıyordu; ama kendisi bunun farkında değildi. 30Harun’la İsrailliler Musa’nın ışıldayan yüzünü görünce, ona yaklaşmaya korktular.

Metnin İbranice aslında geçen “qaran-keren” kelimesi “ışıldama, ışık halesi” demektir; ama aynı kelime, köken itibarıyla “boynuz” anlamına da geldiği için (İbranicede asıl anlamı “koç boynuzu”, “güç sembolü” veya “Tanrı’nın gücünü temsilen altardaki çıkıntılar”), Aziz Jerom’un tercümede -maalesef- bu ikinci anlamı kullanmasına sebep olmuştur! Bu durumda, Sina Dağından elinde yazılı iki tabletle inen Musa’nın yüzünde ışıldama/parlaklık (başında da ışık haleleri) değil de başında iki boynuz vardır?!

Hatalı tercümeyi de yazalım ki bir eksiğimiz kalmasın: “Ve Musa daha sonra Sina Dağından iki antlaşma tabletiyle indi. Lord ile konuştuğu için yüzünün ‘boynuzlu’ olduğunu bilmiyordu. Ve Harun ve İsrail’in çocukları Musa’nın ‘boynuzlu’ suratını görünce, yanına yaklaşmaya korktular.” (Mısırdan Çıkış 34:29-30)

Boynuzlu Musa Heykeli!
Tevrat’taki (İbr. Torah, Yun. Pantateuk, Musa’nın İlk 5 Kitabı) bu fahiş tercüme hatası, Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simon’un (1475-1564), meşhur “Musa’nın Hükmü” heykelindeki Musa’yı boynuzlu (!) tasvir etmesine sebep olmuştur! (Michelangelo’nun, eseri tamamladıktan sonra, karşısına geçip “Konuş” dediği ve bir-iki adım geri giderek, elindeki çekici fırlatarak “Kalk gidelim” diye seslendiği heykel.)

Michelangelo Buonarroti’nin “Musa’nın Hükmü” heykeli…

“Ben sizin içtiğiniz şaraptan daha fazla kandil yağı tükettim” diyen bir tercümanın/âlimin yaptığı bu tercüme hatası, Michelangelo’nun Musa heykelini her gördüğünüzde sizi de muzipçe gülümsetecektir: bundan eminim!

Hoş kalın!…